مستثنیات دین شامل چه اموالی می شود؟ قاعده اصلی این است که تمامی اموال بدهکار اعم ازمنقول و غیرمنقول بنا به درخواست طلبکار در اداره اجرای ثبت و مراجع قضایی قابل توقیف و متعاقبا انجام مزایده می باشند، مگر اینکه اموال معرفی شده بنا به اعتراض بدهکار و احراز آن از سوی مقام رسیدگی کننده ازمصادیق مستثنیات دین تشخیص داده شود ، که در این صورت تمام یا بخش مستثنیات دین مال توقیف شده متعلق به بدهکار خواهد بود. ولی در خصوص نحوه تشخیص مستثنیات دین معیاردقیقی درقوانین ثبتی و قضایی ارائه نشده است. که منشا بروز دعاوی متعددی جهت اعتراض به توقیف مستثنیات دین می گردد.
مستثنیات دین چیست؟
مستثنیات دین عبارت است از آن دسته از اموالی که برابر قانون در هنگام اجرای حکم و یا قرار و یا سند رسمی مشمول مقررات اجرا نبوده و توقیف نمی شود و به ضرر مالک مدیون به فروش نمی رسد.
مستثنیات دین در اسناد ذمه ای و وثیقه ای
مستثنیات دین اختصاص به اسناد ذمه ای دارد، توضیح اینکه اسناد ذمه ای ، اسنادی است که دلالت برتعهد مدیون به ایفای وجه نقد ،جنس یا فعل معین است از قبیل چک و سند ازدواج و درخصوص اسناد وثیقه ای که تضمین پرداخت طلب طلبکارمی باشد، مثل سند رهنی خروج موضوعی دارند به عنوان مثال اگرشخصی منزل مسکونی خود را دررهن بانک بگذارد و نتواند نسبت به ایفای تعهد خود عمل نماید نمی تواند ادعای مستثنیات دین درآنها را بنماید.
مستثنیات دین در اداره اجرای ثبت شامل چه مواردی می شود؟
قانونگذار در ماده 61 آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا مستثنیات بدهکار را بشرح زیر معرفی نموده است.
الف ـ منزل مسکونی که عرفاً در شأن مدیون در حالت اعسار او باشد.
ب ـ اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری مدیون و افراد تحت تکفل وی لازم است
ج ـ آذوقه موجود به قدر احتیاج مدیون و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می‌شود
د ـ کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آنها
هـ ـ وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است.
وـ تلفن مورد نیاز مدیون
زـ مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می‌شود، مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.
نکته کاربردی:
درصورتی که علیرغم اعتراض مدیون، رئیس ثبت و هیات نظارت قائل به عدم مستثنیات دین بودن مال توقیف شده باشند، مدیون می تواند نسبت به طرح دعوای ابطال عملیات اجرایی ثبتی درمراجع قضایی طرح دعوا نماید و درصورت انتقال سند بنام محکوم له یا شخص ثالث نیز طرح دعوای ابطال سند انتقال اجرایی ثبتی درکناردعوای مذکورلازم و ضروری است.
نحوه فروش ملک مستثنیات دین دراداره اجرای ثبت
درفرضی که تمامی شش دانگ قدرالسهم ملک مدیون جزمستثنیات دین تشخیص داده شود، قابل توقیف نبوده و درفرض توقیف رفع بازداشت خواهد شد، حال ممکن است بنا به تشخیص مرجع رسیدگی کننده منزل مسکونی جزمستثنیات دین تشخیص داده شود، دراین حالت بموجب تبصره های 1و 2 ماده 61 آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا مقررشده است، چنانچه منزل مسکونی مدیون بیش از نیاز و شأن عرفی او در حالت اعسار بوده و مال دیگری از وی در دسترس نباشد و مشارٌالیه حاضر به فروش منزل مسکونی خود تحت نظارت مرجع اجراکننده رأی نباشد به تقاضای بستانکار به وسیله مرجع اجراکننده با رعایت تشریفات قانونی به فروش رفته و مازاد بر قیمت منزل مناسب عرفی، صرف تأدیه دیون مدیون خواهد شد، مگر اینکه استیفای دین به طریق سهل تری مانند استیفا از محل منافع بخش مازاد منزل مسکونی مدیون یا انتقال سهم مشاعی از آن به شخص ثالث یا بستانکار امکان پذیر باشد که در این صورت دین از طرق مذکور استیفا خواهد شد.
وچنانچه به حکم قانون مستثنیات دین تبدیل به عوض دیگری شده باشد، مانند اینکه مسکن به دلیل قرار گرفتن در طرح‌های عمرانی تبدیل به وجه گردد، یا در اثر از بین رفتن، عوضی دریافت شده باشد، وصول دین از آن امکان پذیراست، مگر اینکه محرز شود مدیون قصد تهیه موضوع نخستین را دارد.
نکته کاربردی:
در صورت فوت مدیون، دیون از کلیه اموال به جامانده از او بدون استثناء چیزی، استیفاء می‌شود
مستثنیات دین دردادگاه شامل چه مواردی می شود؟
بموجب ماده 25 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مستثنیات دین صرفا شامل موارد زیر اعلام شده است.
الف ـ منزل مسكوني كه عرفاً در شأن محكوم‌عليه در حالت اعسار او باشد.
ب.اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکومٌ علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.
ج ـ آذوقه موجود به قدراحتياج محكوم‌عليه و افراد تحت تكفل وي براي مدتي كه عرفاً آذوقه ذخيره مي‌شود.
د ـ كتب و ابزار علمي و تحقيقاتي براي اهل علم و تحقيق متناسب با شأن آنها.
هـ ـ وسايل و ابزار كار كسبه، پيشهوران، كشاورزان و ساير اشخاص كه براي امرار معاش ضروري آنها و افراد تحت تكفلشان لازم است.
و ـ تلفن مورد نياز مديون.
ز ـ مبلغي كه در ضمن عقد اجاره به مؤجر پرداخت مي‌شود، مشروط بر اينكه پرداخت اجاره‌بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عين مستأجره مورد نياز مديون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.
نحوه فروش مستثنیات دین در دادگاه
بموجب تبصره 1 ماده 24 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی ، چنانچه منزل مسكوني محكومٌ‌عليه بيش از نياز و شأن عرفي او در حالت اعسارش بوده و مال ديگري از وي در دسترس نباشد و مشارٌاليه حاضر به فروش منزل مسكوني خود تحت نظارت مرجع اجراء‌كننده رأي نباشد به تقاضاي محكومٌ‌له به وسيله مرجع اجراء كننده حكم با رعايت تشريفات قانوني به فروش رفته و مازاد بر قيمت منزل مناسب عرفي، صرف تأديه ديون محكومٌ‌عليه خواهد شد، مگر اينكه استيفاي محكومٌ‌به به طريق سهل‌تري مانند استيفاء از محل منافع بخش مازاد منزل مسكوني محكومٌ‌عليه يا انتقال سهم مشاعي از آن به شخص ثالث يا طلبكار امكان پذير باشد كه در اين صورت محكومٌ‌به از طريق مذكور استيفاء خواهد شد.
مستثنیات دین در پرداخت مهریه
مهریه نیزبه مانند سایرحقوق مالی تابع عمومات مصرحه درقوانین ثبتی و قضایی است .که نکات کاربردی آن عبارتند از:
1.منزل متناسب با شان زوج قابل توقیف نیست .
درفرض توقیف شدن واحراز مستثنیات دین بودن آزاد خواهد شد. این فرض درجایی است که زوج تنها یک منزل داشته باشد ولی اگرمنزل دیگری دارد یا درجایی منزلی را اجاره نموده باشد، منزل و مبلغ ودیعه قابل توقیف است.
- اتومبیل مدیون جزمستثنیات دین محسوب نمی شود، مگراینکه وسیله امرارمعاش مدیون و خانواده او باشد و با توقیف آن مدیون دچارعسروحرج گردد.
- اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکومٌ علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است.
- آذوقه موجود به قدر احتياج محكوم‌عليه و افراد تحت تكفل وي براي مدتي كه عرفاً آذوقه ذخيره مي‌شود.
- كتب و ابزار علمي و تحقيقاتي براي اهل علم و تحقيق متناسب با شأن آنها.
- تلفن مورد نياز مديون
- مبلغي كه در ضمن عقد اجاره به مؤجر پرداخت مي‌شود، مشروط بر اينكه پرداخت اجاره‌بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عين مستأجره مورد نياز مديون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.
مستثنیات دین بودن خودرو
اتومبیل مدیون جزمستثنیات دین محسوب نمی شود، مگراینکه وسیله امرارمعاش مدیون و خانواده او باشد و با توقیف آن مدیون دچارعسروحرج گردد.
مستثنیات دین در اشخاص حقوقی
بموجب ماده 26 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی و مفهوم مواد 523 و524 قانون آئین دادرسی مدنی مقررات مستثنیات صرفا درخصوص اشخاص حقیقی قابل استناد است و اشخاص حقوقی نمی توانند جهت ممانعت ازتوقیف و مزایده اموال به این مقررات استناد نمایند.
مستثنیات دین در رهن بانک
مقررات مستثنیات دین درخصوص اسناد ذمه ای همچون چک و سند ازدواج قابل استناد است و درخصوص سند دررهن بانک قابل استناد نیست. برهمین اساس درصورتی که شخصی اقدام به رهن گذاشتن مال جهت اخذ وام یا ضمانت دربانک نماید، نمی تواند به مقررات مستثنیات دین جهت رفع توقیف مال رهنی استناد نماید.
مستثنیات دین در تامین خواسته
مقررات مستثنیات دین درتوقیف اموال درخصوص تامین خواسته و اجرای احکام یکسان است. لذا دادگاه درهردو حالت موظف به رعایت ماده 24 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی که درابتدای مقاله بیان شد می باشد.
مرجع تشخیص مستثنیات دین در اداره ثبت
ممکن است از سوی مدیون دراداره اجرای ثبت درخصوص مستثنیات دین بودن اموال منقول یا غیرمنقول توقیف شده اعتراضی واصل شود که بموجب ماده 169 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مرجع رسیدگی به شکایات ازعملیات اجرایی ازجمله اعتراض به توقیف مستثنیات دین ، رئیس ثبت محل است.
برهمین اساس چنانچه درجریان عملیات اجرائی، تخلف یا اشتباه یا اقداماتی صورت گیرد که مورد اعتراض هریک ازطرفین پرونده اجرایی ( اعم ازمتعهد و متعهدله ) و یا اشخاص ثالث باشد، برابرماده 169 آئین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا شخص معترض می تواند شکایت خود را با ذکردلیل و ارائه مدرک به رئیس ثبت محل تسلیم کند.
درمواردی که اوراق اجرایی بموجب ماده 30 آئین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا به لحاظ وقوع اموال در حوزه دیگری به حوزه مذکور جهت توقیف و انجام عملیات اجرایی مزایده واگذارمی شود، هرگونه اعتراض به رئیس ثبت محل نیابت گیرنده می بایست داده شود و نامبرده مکلف است نسبت به اعتراض به توقیف مستثنیات دین تصمیم گیری نماید.
مرجع تشخیص مستثنیات دین در مراجع قضایی
مرجع صالح جهت تشخیص مستثنیات دین بودن اموال درمراجع دادگستری ، دادگاه بدوی است که نسبت به صدوراجراییه جهت اجرای حکم اقدام نموده است می باشد.
دراین حالت محکوم علیه می تواند طی یک لایحه مراتب اعتراض را به همراه دلایل استنادی که دلالت براین نماید که مال توقیف شده دارای شرایط مقرر درماده 24 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی ازجمله متناسب با شان وی است اقدام نماید.
