قراردادهای لیسانس یکی از مکانیزم‌های دستیابی به تکنولوژی می‌باشد، مهمترین دلیل خریداران تکنولوژی از انعقاد قراردادهای لیسانس برای دستیابی به تکنولوژی می‌باشد. در این صورت دیگر نیازی به سرمایه‌گذاری‌های کلان در زمینه تحقیق و توسعه و پژوهش نیست و بسیار سریعتر می‌توان به تکنولوژی دست یافت . البته لیسانس برای انتقال دهنده تکنولوژی نیز مزایایی از جمله بازگشت سرمایه هزینه شده در زمینه تحقیق و پژوهش در بر دارد .
تعریف و ماهیت لیسانس
قرارداد لیسانس عبارت است از اینکه ، دارنده گواهی نامه اختراع به دیگری اجازه دهد ، در مدت مشخص و در قلمرویی معین تمام یا برخی از حقوق مالک پروانه اختراع ( حق اختراع ) را در خصوص موضوع پروانه اختراع اعمال نماید . بنابراین قرارداد لیسانس یا قرارداد انتقال تکنولوژی قراردادی است که به موجب آن مالک حقوق و امتیازات خود نسبت به مال فکری را به دیگری انتقال می‌دهد تا شخص اخیر بتواند از این حق بهره‌برداری کند .
در ماهیت قراردادهای لیسانس اختلاف نظر وجود دارد بعضی از حقوقدانان لیسانس را تملیک منفعت و بعضی دیگر اعطای حق انتفاع یا اذن در استفاده می دانند اما قدر متیقن با توجه به مواد ۱۵ و ۵۰ قانون ثبت اختراعات باید قائل بر این بود که قراردادهای لیسانس از مصادیق ماده ۱۰ قانون مدنی می‌باشد. بنابراین قراردادهای لیسانس در جهت اعطای حق استفاده از مال فکری و صنعتی در چارچوب قرارداد و توافق فی مابین طرفین قرارداد می باشد.
موضوع قراردادهای لیسانس
موضوع اصلی قرارداهای لیسانس عبارت است از واگذای و انتقال حق اختراع ، علائم تجاری ، دانش فنی ، مالکیت صنعتی و تجاری و هر موضوعی که تحت عنوان مالکیت فکری و صنعتی تحت حمایت قانونی قرار گرفته باشد.
انواع قراردادهای لیسانس
- قرارداد لیسانس ساده : به این صورت است که لیسانس دهنده حق دارد با اشخاص دیگر نیز همان نوع قرارداد را منعقد کند و یا خودش از آن تکنولوژی موضوع قرارداد لیسانس استفاده کند.
- قراردادهای لیسانس انحصاری : در لیسانس انحصاری واگذار کننده متعهد می‌شود که در مدت اجرای قرارداد ، لیسانس دیگری از همان نوع با اشخاص دیگر منعقد نکند به عبارتی به لیسانس گیرنده اجازه به کارگیری فناوری را می‌دهد و لیسانس دهنده متعهد و موظف می‌شود . حق استفاده از فناوری یا تکنولوژی را به دیگری واگذار نکند و به علاوه اینکه خود نیز در مدت اجرای قرارداد از لیسانس استفاده ننماید .
- لیسانس منفرد : قرارداد لیسانس منفرد به این صورت است که لیسانس دهنده حق واگذاری تکنولوژی و فناوری را به دیگران در محدوده قرارداد ندارد، اما خود مجوز دهنده یعنی مالک یا دارنده حق تکنولوژی و فناوری حق استفاده از تکنولوژی را برای خود نگه می‌دارد، یعنی تنها و فقط خودش می‌تواند استفاده نماید .
آثار قرارداد لیسانس
قراردادهای لیسانس با توجه به نوع و اقسام آن برای طرفین قرارداد یعنی انتقال دهنده لیسانس و مالک فناوری در مقابل دریافت کننده تکنولوژی و لیسانس گیرنده تعهداتی در بر دارد که ذیلا به طور مختصر مورد بررسی قرار خواهد گرفت .
-
تعهدات لیسانس دهنده
- تعهد به انتقال ورقه های اختراع و دانش فنی تکمیلی و اصلاحی
- ارائه کمک های فنی و آموزشی در جهت استفاده از و بکار گیری فناوری
- انتقال دانش فنی برای چگونگی استفاده و بهره برداری مطلوب از فناوری
- تضمین اینکه ورقه اختراع ثبت و صادر شده و معتبر می باشد
- تضمین مفید بودن فناوری و کاربرد فنی و عملی آن
-
تعهدات لیسانس گیرنده
- تعهد به بهره برداری : ازین جهت که به موجب بند ۴ ماده ۳۷ قانون ثبت علایم و اختراعات ، هرگاه اختراع مورد استفاده قرار نگیرد هر ذینفعی می‌تواند تقاضای صدور حکم ابطال ورقه اختراع را بنماید .از طرف دیگر در بعض از قراردادها ی لیسانس پرداخت مابه ازای واگذاری فناوری به صورت درصدی از میزان تولید و فروش و درآمد لیسانس گیرنده می باشد .
- پرداخت هزینه یا رویالیتی ، انتقال گیرنده با در مقابل مجوز استفاده از فناوری یا علائم و برند تجاری و یا هر مجوزی هزینه‌ای پرداخت نماید. پرداخت هزینه می‌تواند نقدی و پول باشد و یا غیر نقدی مانند دریافت دانش فنی متقابل یا محصول تولید شده توسط لیسانس گیرنده .
- تعهد به رازداری :اگر قرارداد لیسانس مربوط به فناوری و دانش فنی باشد بیشتر اهمیت دارد. زیرا ارزش و ماهیت دانش فنی به سری بودن آن می باشد.
- تعهد به عدم رقابت : طرفین قرارداد لیسانس می‌تواند شرط نمایند که طرف مقابل حق رقابت در حوزه لیسانس را نداشته باشد .
محدودیت زمانی و مکانی در قرارداد لیسانس
حمایت از اموال فکری و صنعتی مانند ورقه اختراع محدودیت زمانی و مکانی دارد و این موضوع از موارد مهم مورد مذاکره در قراردادهای لیسانس می باشد. برای مثال به موجب ماده 33 قانون ثبت علائم و اختراعات ایران عمر ورقه اختراع حداکثر بیست سال می باشد. بنابراین حقوق دارنده لیسانس در ایران تا بیست سال تحت حمایت قانونی بوده و در قرارداد لیسانس با محدودیت زمانی مورد توجه قرار گیرد. علاوه بر محدودیت زمانی و ورقه اختراعی که در این ایران ثبت شده باشد تنها در قلمرو سرزمینی ایران تحت حمایت خواهد بود بنابرین حمایت از حقوق فکری و صنعتی محدود به کشوری است که در آنجا صادر شده است . علاوه بر این در قرارداد لیسانس ، ممکن است لیسانس گیرنده تنها حق استفاده از امتیاز را در محدوده جغرافیایی خاصی داشته باشد .
محدودیت های بهره برداری از لیسانس
مالک لیسانس می تواند در قرارداد برای استفاده از لیسانس محدودیتهایی برای لیسانس گیرنده ایجاد نماید.
1.محدودیت استفاده برای شخص معین : در قراردادهای لیسانس ممکن است شرط شود که حق اختراع ، علامت تجاری یا دانش فنی تنها به وسیله شخص یا شرکت معینی مورد استفاده و بهره برداری شود .
2.محدودیت حوزه استفاده از لیسانس : گاهی موضوع اختراع یا فناوری در زمینه ها ی مختلف کاربرد دارد، در قرارداد لیسانس شرط می شود، لیسانس گیرنده فقط در حوزه ی خاصی از لیسانس استفاده نماید و در صورت استفاده از حوزه ها ی دیگر از قرارداد تخلف کرده و مرتکب تقلب شده است .
